Достопримечательности Кокшетау.

«Милостивый Создатель мой, поставь на верный путь,
Своею милостью и любовью озари.
Своих заблудших рабов направь на верный путь,
Без тебя невозможен этот путь»

Хикмет Ходжа Ахмеда Яссауи.

Памятники города Кокшетау.

Имя Наурызбая Таласова, известного в народе и литературе как Науан Хазрет, в советское время замалчивалось, а если упоминалось, то только в отрицательном плане как реакционный мулла, исповедовавший мракобесие.
А между тем, эта личность историческая, известная во всей казахской степи как богослов, проповедовавший мусульманскую нравственность, как несгибаемый борец за отобранные царизмом права казахов.
Родился Наурызбай Таласов в 1843 году в ауле Жилкелды Мезгильской волости Кокшетауского округа. Отец его из рода Караул поколения Шунгырша. Далее его родословная идет в такой последовательности - Шугул-Акан-Кутболат-Талас-Наурызбай.
Умер Науан Хазрет в г. Кокшетау в 1916 г. в возрасте 73 лет и похоронен на мусульманском кладбище, на берегу озера Копа. Но до недавнего времени не были известны ни точная дата смерти, ни место его захоронения, поэтому в 2001 году обелиск с надписью: «Науан Хазрет» был установлен у входа на кладбище на средства Толегена Хамзина, внука одного из учеников Н. Таласова.
Спустя некоторое время случайно был обнаружен надгробный камень, который был расколот на две части и врос в землю. На камне хорошо прочитывалась надпись, высеченная арабским шрифтом: «Бұл Көкшетау шаһараның бас имамы Науан-Мұхаммед Таласұлына қойылды, 73 жасында фаниден бахиға көшті, 1916 жыл». («Здесь покоится имам города Кокшетау, ушел из жизни в 73 года, 1916 год».
Камень был восстановлен в прежнем виде заботами Каратай-кажи Раева, бывшего партийно-советского и хозяйственного работника, ныне, ныне-пенсионера и благодаря спонсорской помощи Алиби Галым, директора национального парка «Бурабай», который приходится Науан Хазрету дальним родственником.
Учился Наурызбай в аульной школе, а затем в медресе в г. Петропавловске, по окончании которого его, как одаренного ученика, рекомендовали в высшую духовную семинарию Кокалташ в Бухаре. Некоторое время, поработав в родном ауле, накопив средства, он в начале 1870 х годов поступает-таки в духовную семинарию.
И в новом учебном заведении Наурызбай был замечен не только своим прилежанием, но и глубокими познаниями по всем изучаемым предметам. По окончании курсов Н. Таласов, как наиболее способный семинарист, был направлен на стажировку в центр всего мусульманского мира, в город Багдад.
По возвращении из стажировки он был оставлен преподавателем в той же духовной семинарии, где раньше учился. В 1886 году казахская общественность Кокшетауского уезда направила делегацию из трех человек в Бухару с целью возвращения на родину Наурызбая Таласова.
На просьбу кокшетауских эмиссаров бухарцы отнеслись с пониманием и разрешили Таласову вернуться в Кокшетау. Вернулся Наурызбай разносторонне образованным человеком. Он, наряду с древнетюркским, узбекским языками в совершенстве владел фарси и арабским, хорошо изучил литературу Востока, свободно говорил на татарском языке и по-русски.
Выдающийся ученый-богослов Наурызбай Таласов удостоился ученого звания и стал известен в народе как Науан Хазрет. Осенью 1886 г. по выбору общественности Науан Хазрет был избран и утвержден областным правителем имамом Кокшетауской соборной мечети.
Науан Хазрет многое сделал в духовном просвещении населения, упорядочил и упростил религиозные обряды, установил тесные связи с руководством мечетей соседних уездов. О возросшем его авторитете говорит и тот факт, что по его инициативе и на пожертвование мусульман в центре Кокшетау была сооружена новая мечеть.
В мечети производилась регистрация бракосочетания, а с 1886 г. в ее ведение была передана метрическая книга регистрации новорожденных. В документе указывается, что «это было сделано при уездном начальнике Костырко, и такой порядок сохранился при начальниках Туполеве, Коновалове, Селицком и Кельцеве»
Первым делом Науан Хазрет организовал при мечети курсы по переподготовке сельских мулл. Будучи весьма образованным, он выступил за широкое просвещение своего народа, особенно заботился о школьном образовании детей.
При соборной мечети на пожертвовании мусульман Науан Хазрет открыл медресе с интернатом. Помощником по школе он взял бывшего своего ученика Шаймердена Кощегулова, уроженца Котыркольской волости.
В то время в Казахстане существовали два вида школ-мектебы и медресе. В школах учащиеся получали начальное образование, которое в основном сводилось изучению богословских книг, арифметике, чтение, арабское правописание и каллиграфия- правильное написание букв арабской графики.
Обычно школы-медресе открывались в городах при мечети и туда принимались дети, окончившие аульные школы. В школе-медресе, Науана Хазрета наряду с мусульманским давалось и светское образование, школьники учились читать и писать, изучали восточную литературу, арабскую и русскую графику.
Что интересно, дети наизусть читали стихи Абая, песни Биржан сала, Акана серэ. В медресе большое внимание уделялось изучению арабского и персидского языков и классиков литературы Востока.
При обысках, произведенном уездным начальником в школе-интернате, у учащихся были изъяты книги Фирдоуси, Навои, Саади, Низами и других авторов. Родители за обучение не платили, так как в медресе имело подсобное хозяйство, учащиеся сами ухаживали за скотом, купленным на пожертвования верующих, они же летом заготавливали на зиму сено.
Таким образом, более ста лет тому назад медресе Науана Хазрета работало на принципах самоокупаемости и на деле и на  деле осуществляло соединение обучения школьников с производительным трудом.
Учителями в медресе, наряду с самим Науаном Хазретом и Шаймердена Кощегуловым, работали выходец из Ташкента узбек Ингам Кари, а также политический ссыльный Петр Гарлишев, оба владели казахским языком.
На занятиях в медресе и проповедях Науан Хазрет говорил о необходимости приобретения современных знаниях, высказывался и на деле осуществлял модернизацию традиционного образования, проповедовал ислам на понятные массы родном языке.

Науан Хазіреттің жерленген жері.

Көкшетау қаласының ескерткіштері.

«Менің рақымды Жаратушым, дұрыс жолға сал,
Сіздің мейіріміңіз бен сүйіспеншілігіңіз арқылы нұр.
Қателескен құлдарыңызды дұрыс жолға салыңыз
Бұл жол сізсіз мүмкін емес».

Хикмет Қожа Ахмет Яссауи.

Көкшетаудың көрікті жерлері.

Науан Хазіреттің жерленген жері (Көкшетау қ.) Таласов Наурызбайдың  есімі әдебиеттер мен халық ортасында Науан Хазрет ретінде танымал, кеңес үкіметі кезінде көп айтылмады, көбінде басқа бағыт ұстанған кертартпа молда ретінде сипатталды.
Сонымен қатар бұл кісі қазақ даласында мұсылмандық адамгершілікті уағыздаған теолог ретінде де, қазақтардың құқығын жойып, отарлауды көздеген патша үкіметіне қарсы ашық күрескерлігімен де танымал тарихи тұлға болған.
Наурызбай Таласов 1843 жылы Көкшетау округі, Мезгіл болысының, Жылкелді ауылында дүниеге келген. Оның әкесі Қарауыл руының Шұңғырша тармағынан тарайды. Содан бергі шығу тегі осылайша жалғасады – Шұғыл-Ақан-Құтболат-Талас-Наурызбай.
Науан Хазрет 1916 жылы 73 жасында қайтыс болып, Қопа көлінің жағасындағы мұсылмандардың зиратында жерленген. Алайда, кейінгі күндерге дейін оның нақты қайтыс болған уақыты мен жері белгісіз болып келді, сондықтан да 2001 жылы Таласов Наурызбайдың оқушысының немересі ретінде Төлеген Хамзин өз қаражатымен «Науан Хазрет» атты ескерткішті зират кіреберісіне қойған.
Біраз уақыт өткен соң зират басына қойған көне құлпытас жермен-жексен болып, екіге бөлінген күйінде табылған болатын. Құлпытастағы араб графикасымен жазылған жазуда былай деп жақсы оқылады: «Бұл Көкшетау шаһарының бас имамы Науан-Мұхаммед Таласұлына қойылды, 73 жасында фаниден бахиға көшті, 1916 жыл».
Құлпытасты қазыргі жақсы кейпіне қалпына келтірген кісі бұрын соңды кеңестік-партиялық және шаруашылық қызметінде болған, қазірде зейнеткер Раев Қаратай-қажы болатын және де «Бурабай» ұлттық паркінің директоры, Науан Хазреттің алыс туысы болып келетін Әліби Ғалымның демеушілік көмегінің арқасында қалпына келтірілді.
Наурызбай алғашқыда ауыл мектебінде оқыды, сосын Қызылжар қаласындағы медреседе оқып бітірген соң, дарынды бала ретінде Бұхарадағы Кокалташ діни семинариясына ұсынады. Біраз уақыт туған ауылында жұмыс жасап, қаражат жинап 1870 жылың басында ақыры сол діни семинарияға оқуға түседі.
Жаңа оқу орында Наурызбай еңбекқорлығымен ғана танылмай, сонымен қатар барлық оқытылатын пәндерді терең игергендігімен көзге түседі. Курсты аяқтаған соң дарынды семинаршы ретінде барлық мұсылмандардың орталығы Бағдат қаласына тәжірибе алуға жолданады.
Тәжірибе алмасудан оралған соң алдында оқыған діни семинарияда ұстаздыққа қалдырылады. 1886 жылы Көкшетау уезінің жұртшылығы үш адамнан тұратын делегацияны Бұхара қаласына жібереді, мақсаттары Наурызбай Таласовты туған өлкесіне қайтару болды.
Көкшетаудан келген эмиссарлардың өтінішіне түсіністікпен қараған бұхарлықтар Наурызбай Таласовқа рұқсат береді. Еліне оралған Наурызбай жан-жақты білімімен келеді. Ол көне түркі, өзбек тілдерімен қатар парсы және араб тілдерін, Шығыс әдебиеттерін жақсы-жетік меңгеріп шығады, орыс және татар тілдерінде емін-еркін сөйлейді.
Көрнекті дінтанушы-ғалым Наурызбай Таласов ғылыми атақ алып, халық ішінде Науан Хазрет ретінде танымал болды. 1886 ж. күзінде жұршылықтың таңдауы бойынша Науан Хазретті Көкшетау  мешітінің облыстық басшы имамы ретінде таңдалып, сайланады.  
Науан Хазрет халықтың рухани білім алуында көп еңбегі сіңеді, діни рәсімдерді орындауда бір жүйеге келтіріп жеңілдетеді, көрші уездердің мешіт басшылықтарымен тығыз байланысты орнатады. Оның халық арасындағы беделінің артқанын мынадай фактіден байқауға болады, оның бастамасымен және мұсылмандардың қайырымдылығы бойынша Көкшетау қаласының орталығында жаңадан мешіт бой көтереді.
Мешітте неке қию рәсімдері жүргізілді, ал 1886 жылдан бастап дүниеге келген жас сәбилердің Туу туралы кітапшасын беру құзырлығын алады.  Құжатта «Уездік басшы Костырко кезінде жасалынды, және де осындай тәртіп Туполев, Коновалов, Селицкий мен Кельцев басшылардың тұсында да сақталды» деп көрсетілген.
Науан Хазрет бірінші кезекте, мешіт маңында ауылдық молдаларды қайта даярлау курстарын ұйымдастырады. Білімді бола тұра ол өз халқының терең білім алуына кіріседі, әсіресе мектеп оқушыларының білімдеріне ерекше қарады.
Науан Хазрет мұсылмандардың қайырымдылық шараларан мешіт маңында медресе мен интернат ашады. Мектеп бойынша өзінің көмекшісі қылып өзінің бұрынғы оқушысы, Қотыркөл болысының тумасы Қосшығұлов Шаймерденді таңдап алады.
Сол кезде Қазақстанда мектеп-школдар мен медреселердің екі түрі болған. Мектептерде бастауыш білімдерді алған, көбінде бұнда діни кітаптарды оқуға, арифметика, оқу, араб емле жазуы және калиграфия – араб графикасындағы әріптерді дұрыс жазу сияқты оқуларды оқытқан.
Әдетте мектеп-медреселер қалаларда ашылатын және де онда ауыл мектептерін бітіргендерді қабылдайтын. Науан Хазыреттің мектеп-медресесінде мұсылманша білім бергенімен қатар зайырлы білім де берілетін, мектеп оқушылары жазып оқуды, шығыс әдебиеттерін, араб және орыс графикасын да оқитын.
Ең қызықтысы балалар Абайдың өлеңдерін жатқа оқып, Біржан сал мен Ақан серінің әндерін шырқайтын. Медреседе араб және парсы тілдері мен Шығыс әдебиеті классиктерін игеруге көп көңіл бөлінетін.
Уездік басшы тарапынан мектеп-интернатты тексеріп, іздеу жасаған кезде оқушылардан Фирдоусидің, Навоидің, Саадидің, Низамның және т.б. авторлардың кітаптары алынған. Ата-аналар оқу орынға ақша төлемеген, медреседе қосалқы шаруашылық болған соң сенушілердің қайырымдылық шаралары бойынша сатып алынған ірілі-ұсақты малдарды өздері бағып-баптап, оларға қыстық жем-шөпті өздері дайындап отырған. 
Осылайша ғасыр бұрынғы жұмыс істеген Науан Хазрет медресесі өзін-зі ақтап отырған және де жұмыс барысында білім мен еңбекті бірге ұштастырып отырған. Медреседегі ұстаздар қатарында Науан Хазрет, Шаймерден Қосшығұловпен қоса шығу тегі Ташкенттік өзбек Ингам Кари және де саяси айдауда жүрген Петр Гарлишев те болған, екеуі де қазақ тілінде еркін сөйлейтін.
Науан Хазрет медреседегі сабақтар мен уағыз жұмыстарында үнемі заманауи білім алу қажеттігі жайлы айтатын, жай ғана айтып қоймай дәстүрлі білімді жетілдіріп іс жүзінде де жүзеге асырын, исламды уағыздағанда көпшілікке түсінікті ана тілінде жүргізетін.
Дереккөз: тарих ғылымдарының докторы, профессор Қ.Қ. Әбуев

Источник:
Доктор исторических наук, профессор Абуев К.К. http://srh.kz/content/mesto-zahoroneniya-nauana-hazreta-g-kokshetau/