Туры в историко-музейный комплекс Букеевская орда.

"Я уже упомянул о том, как Жангир хан стал пленником Баатура. Нам известно, что, обретя свободу, он досаждал калмыкам постоянными атаками и в конце концов Баатур, лидер джунгар, выступил против него с 50 000 человек, также приведя с собой два племени Алат киргизов и Токмани (т.е. людей с Алатау и Токмака). Жангир же имел только 600 человек с собой, но он расставил их очень умело, вырыл окопы, и когда калмыки атаковали его, он напал на них с тыла, и его огнестрельное оружие произвело такую панику, что те потеряли 10 000 человек! К Жангиру вскоре присоединился другой Татарский князь по имени Жалантос (Yalan­tush) с 20 000 человек, и Баатур посчитал благоразумным отступить. В 1644 году Баатур снова собрал своих людей и возобновил борьбу с казахами, но хошотской Кунделинг Тайши (Khoshote Kundelung Taishi), который был другом Жангира, вмешался, и война была отложена. Это было последним упоминанием, которое я смог найти о Жангире, который, согласно Левшину жил, как и его предки, в Туркестане".

H.H.Howorth "History of the Mongols" Part II, Divi­sion II, Chapter VIII Burt Franklin p.640: 

Поездка из Уральска в село Хан-Ордасы.

Комплекс ханской ставки «Бокей Ордасы» датируется 1801 годом находится в селе Хан-Ордасы в Бокейординском районе Западно-Казахстанской области. В 2001 году в Западно-Казахстанской области отметили 200-летие Букеевской Орды и 200-летие Жангира, последнего казахского хана.
Именно здесь два века назад было положено начало казахской государственности. Букеевская Орда была основана в 1801 году с разрешения императора России султаном Бокеем. В том же году родился и его сын, будущий хан Жангир.
В 2002 году образован «Бокейординский историко-музейный комплекс» в составе следующих музеев:
- Урдинский историко-революционный музей, был открыт в 1962 году в честь 45-летия советской власти, в 1997 переименован в Урдинский исторический музей, с 2002 года - музей истории Бокеевской орды,
- музей Независимости,
- оружейная палата ханского дворца,
- музей народного образования в Букеевской орде,
- дом А. Сергачева,
- музей истории первой школы Казахстана,
- здание педагогического техникума, построенное в 1868 году,
- пантеон памяти состоящий из трех мавзолеев с белыми куполами - Жангир - хана, Даулеткерея (двоюродного брата хана) и Мухамедсалыка Бабаджанова (ученик хана, историк и этнограф, прах которого перезахоронили с территории военного полигона).
Все три мавзолея построены в разных архитектурных стилях. Историко-музейный комплекс был открыт на общественных началах 15 декабря 1962 года, как Ординский историко-революционный музей.
Располагается музейный комплекс в поселке Орда современного Бокейординского района Западно-Казахстанской области, вблизи районного центра Сайхин. Комплекс интересен тем, что это первый населенный пункт в Западном Казахстане городского типа – Ханская ставка, Хан-кала, Жангир-кала, возведенный в красивейшем урочище с поэтичным названием Жас-Кус.
Построен он был в 1801 году по инициативе хана Младшего жуза Жангира Букеева (1804 – 1845 г.г.). За короткий срок Хан-кала стала  административным центром образованного султаном Бокеем нового ханства, по географическому положению – внутри границ Российской империи – как Внутренняя орда.
22 июня 1823 г. Александр І утвердил представление Министерства иностранных дел об избрании Жангира, младшего сына хана Букеея ханом Букеевской орды. С этого момента и начался наиболее интересный и значимый период в истории Букеевской орды.
Осенью 1826 г. Жангир вернулся в родные кочевья из длительного путешествия по России, где ханская чета оказалась в гуще многих важных событий: восстание на Сенатской площади декабристов, коронация императора Николая I, и приступил к обустройству будущей Ханской ставки.
Началось строительство с покупки деревянного дома и его установки в живописном месте, удобном для административного центра. Близость Волги, а с ней городов Астрахани, Черного Яра, Камышина, Саратова вселяла в молодого хана надежды на светлые перспективы.
Уже весной следующего 1827 г. Жангир начал строительство ханского дворца, по бокам которого вскоре поднялись два просторных флигеля, соединенных позднее с главным корпусом. Строительство велось на средства немалые – 10 000 рублей, пожалованные хану молодым императором России.
Вся постройка вчерне была окончена к осени и новый 1828 г. Жангир встретил со своим семейством в новом дворце. Кроме главного дворца Жангир построил мечеть, воспетую в стихах внуком Шангереем Букеевым, по инициативе которого в Ханской ставке в начале ХХ в. издавалась газета.
На ее титульном листе впервые было набрано крупным шрифтом – «Казахстан». После открытия в 1833 г. знаменитой и шумной ярмарки Ханская ставка стала расти быстрыми темпами, и стала многонациональной.
Среди жителей Орды-Ставки появились татары, русские, казаки, армяне, представители разных сословий. Ханская ставка представляла собой селение, вытянутое в длинную линию, идущее почти прямо от запада к востоку и имеющее несколько прямых улиц с четко обозначенными кварталами.
В Ханской ставке останавливались многие чиновники, путешественники, ученые, оставившие подробные воспоминания об устройстве и убранстве ханского дома, что и позволило в рамках 200-летия Букеевской орды восстановить ханский дворец и мечеть.
С именем хана Жангира связано многое, что характеризуется словом «впервые». Первые в истории Казахстана ветеринарная лечебница, аптека, архив, казначейство, канцелярия, звание почетного члена Казанского университета.
В 1841 г. Жангир открыл школу. Согласно архивным данным, хан Жангир умер в своей летней резиденции на реке Торгын в августе 1845 г., там же и был похоронен. Только через несколько лет по просьбе семьи царское правительство дало разрешение перенести его прах на ханское кладбище.
Над могилой хана был установлен бревенчатый резной навес шатровой формы. С приобретением независимости хану Жангиру был установлен величественный мавзолей из ослепительно белого песчаника, рядом с которым позже появились мавзолеи других сынов Букеевской орды.
Это кладбище сплошь заставлено памятниками и кулпытасами – стелами из песчаника с плохо сохранившимися надписями на арабском языке и густо покрытыми растительными орнаментами. В 1967 году музей был причислен по статусу к государственным музеям, а в 1969 году размещен в здании казначейства.
В 2002 году был расширен до уровня комплекса и назван «Бокейординским историко-музейным комплексом».

«Бөкей ордасы» хан ставкасының кешені.

Букеев ордасының тарихи-мұражай кешеніне саяхат.

«Мен Жәңгір ханның Баураттың тұтқынына айналғаны туралы жоғарыда айттым. Біз бостандыққа қол жеткізген соң, ол қалмақтарға үнемі шабуыл жасап, ашуланғанын білеміз және соңында жоңғарлардың көсемі Баатур оған 50 000 адаммен қарсы шығып, екі руды да өзімен бірге алып келді. Қырат пен Тоқманидің Алаты (яғни Алатау мен Тоқмақтан шыққан адамдар). Жәңгірдің жанында 600 адам болған, бірақ ол оларды өте шебер ұйымдастырды, траншеялар қазды, ал қалмақтар оған шабуыл жасағанда, ол артқы жағынан шабуыл жасады, атыс қаруы дүрбелең тудырып, олар 10 000 адамды жоғалтты! 20 000 адамы бар тағы бір татар князі Ялантушпен бірге, ал Баатур шегінуді жөн санайды. 1644 жылы Баатур өз халқын қайтадан жинап, қазақтарға қарсы күресті қайта бастайды, бірақ Жошырмен дос болған Хошот Кунделунг Тайши. «араласып, соғыс кейінге шегерілді. Бұл Левшиннің айтуы бойынша Түркістанда өз ата-бабалары сияқты өмір сүрген Жәңгір туралы соңғы естігенім».

Х.Хорорт, «Монғолдардың тарихы» II бөлім, II бөлім, VIII тарау Берт Франклин 640:

Оралдан Хар-Ордасы ауылына сапар.

«Бөкей Ордасы» хандық ұсыныс кешені 1801 жылдан басталады және Батыс Қазақстан облысы, Бөкейорда ауданының Хан-Ордасы ауылында орналасқан. 2001 жылы Батыс Қазақстан облысында Бөкей ордасының 200 жылдығы және соңғы қазақ ханы Жәңгірдің 200 жылдығы аталып өтті.
Дәл осы жерде екі ғасыр бұрын қазақ мемлекеттілігінің негізі қаланды. Букеев Ордасы 1801 жылы Ресей императоры Сұлтан Бөкейдің рұқсатымен құрылды. Сол жылы оның ұлы, болашақ хан Жәңгір дүниеге келді.
Тарихи-мұражай кешеніне «Бокей Ордасы»:
- Букеев Ордасының тарихы мұражайы,
- Тәуелсіздік мұражайы,
- Хан сарайының қару-жарағы,
- Букеев Ордасының халық ағарту мұражайы,
- А.Сергачевтің үйі,
- 1868 жылы салынған педагогикалық колледждің ғимараты,
- Жәңгірдің үш кесенесінен - ​​хан, Дәулеткерей (ханның немере ағасы) және Мұхамедсалық Бабаджанов (ханның шәкірті, тарихшы және этнограф, әскери жаттығу полигонының аумағынан қайта алынған) кесенелерінен тұратын жад пантеоны.
Барлық үш кесене әртүрлі архитектуралық стильде салынған. Тарихи-мұражай кешені 1962 жылы 15 желтоқсанда Орда тарихи-революциялық мұражайы ретінде ерікті негізде ашылды. Мұражай кешені Батыс Қазақстан облысы, қазіргі Бөкейорда ауданының Орда ауылында, Сайхин ауданының орталығына жақын жерде орналасқан.
Кешеннің қызықтылығы, бұл Батыс Қазақстандағы алғашқы қала типті елді мекен - Ханның бас кеңсесі, Хан-қала, Жәңгір қала, ақын-жыра атымен әдемі трактатта салынған. Ол 1801 жылы Кіші жүздің ханы Жәңгір Бөкеевтің бастамасымен салынған (1804 - 1845).
Қысқа уақыт ішінде Хан-қала географиялық орналасуы бойынша - Ішкі Орда ретінде - Сұлтан Бөкей құрған жаңа хандықтың әкімшілік орталығына айналды. 1823 жылы 22 маусымда Александр I Букеев Ордасының ханы Бөкейдің кенже баласы Жәңгірді сайлау туралы Сыртқы істер министрлігінің ұсынысын мақұлдады.
Осы сәттен бастап Букеев ордасы тарихындағы ең қызықты және маңызды кезең басталды. 1826 жылы күзде Жәңгір туған жерлеріне Ресейге ұзақ сапардан оралды. Онда ханның жұбы көптеген маңызды оқиғалардың: Декабристтердің Сенат алаңындағы көтеріліс, император Николай I-нің тағына отыруы және болашақ ханның штаб-пәтерін ұйымдастыруға кірісті.
Құрылыс ағаш үй сатып алып, оны әкімшілік орталыққа ыңғайлы көркем жерге орнатудан басталды. Еділге жақын болу және онымен бірге Астрахань, Қара Яр, Камышин, Саратов қалалары жас ханды жарқын болашаққа үмітпен шабыттандырды.
Келесі 1827 жылдың көктемінде Жәңгір хан сарайының құрылысын бастады, оның жақтарында екі кең ғимарат кейінірек басты ғимаратқа қосылды. Құрылыс қомақты қаражатпен жүзеге асырылды - ханға Ресейдің жас императоры берген 10 000 рубль.
Барлық құрылыс күзде және 1828 жылы аяқталды. Жәңгір отбасымен жаңа сарайда кездесті. Негізгі сарайдан басқа, Жәңгір өзінің немересі Шангерей Букеевтің өлеңімен ән салған мешітті салды, оның бастамасымен ХХ ғасырдың басында ханның бас басқармасы болды. газет шықты.
Оның титулдық парағында ол алғаш рет үлкен баспаға - «Қазақстан» басылды. 1833 жылы әйгілі және шулы жәрмеңке ашылғаннан кейін, ханның ұсынысы тез дами бастады және көпұлтты болды. Орда тұрғындарының арасында татарлар, орыстар, казактар, армяндар, әртүрлі тап өкілдері болды.
Ханның штаб-пәтері - батыстан шығысқа қарай тура бағытта орналасқан және нақты белгіленген блоктары бар бірнеше түзу көшелері бар ұзын жолмен созылған ауыл еді. Көптеген шенеуніктер, саяхатшылар, ғалымдар Бөкей Ордасының 200 жылдық мерейтойы аясында хан сарайы мен мешітін қалпына келтіруге мүмкіндік берген Хан үйінің құрылымы мен безендірілуі туралы егжей-тегжейлі естеліктер қалдырды.
Көп нәрсе Хан Жәңгірдің есімімен байланысты, ол «алғаш рет» сөзімен сипатталады. Қазақстан тарихындағы бірінші ветеринарлық клиника, дәріхана, мұрағат, қазынашылық, кеңсе, Қазан университетінің құрметті мүшесі атағы.
1841 жылы Жәңгір мектеп ашады. Мұрағаттық мәліметтер бойынша, Хан Жәңгір өзінің жазғы резиденциясында Торғын өзенінде 1845 жылы тамызда қайтыс болып, сол жерде жерленген. Бірнеше жылдан кейін ғана отбасының өтініші бойынша патша үкіметі күлін хан зиратына беруге рұқсат берді.
Ханның қабірінің үстіне шатыр тәрізді бөрене ойылып жасалған. Тәуелсіздік алғаннан кейін Хан Жәңгіруде көздің жауын алатын ақ құмдақтың керемет кесенесі құрылды, оның қасында Букеев ордасының басқа ұлдарының кесенелері пайда болды.
Бұл зират толығымен ескерткіштермен және құлпытастармен қапталған - әлсіз сақталған араб жазулары бар және қымбат гүлдермен әшекейленген құмтас тастар. 1967 жылы мұражай мемлекеттік музей ретінде аталып, 1969 жылы ол қазынашылық ғимаратына орналастырылды. 2002 жылы ол кешен деңгейіне дейін ұлғайтылып, «Бөкейорда тарихи-мұражай кешені» деп аталды.

Источник:
«По материалам полевых исследований. Ермаганбетова К. Декабрь 2016 года. «Реестр мемориальных комплексов, построенных в период независимости». «Практики и места памяти в Казахстане». Медеуова К.А., Сандыбаева У.М., Наурзбаева З.Ж., Толгамбаева Д.Т., Ермаганбетова К.С., Мельников Д.Н., Кикимбаев М.Ж., Рамазанова А.Ч., Тлепберген А.Б., Жетибаев Е.Ж., Оразбаева Д.Е., Полтавец К.А. https://ruh.kz/geo/zko/istoricheskii-kompleks-bokei-ordasi/