Достопримечательности музея поселка Хан-Ордасы.

«Довольство - вечный враг движенья.
Душе к высотам путь стремить.
Рождает сытость - удовлетворенье,
Но лишь движенью подвиги вершить!»

Элла Уилкокс.

Экскурсия в ханскую ставку «Бокей Ордасы».

Мавзолей Жангир хана расположен на кладбище ханов на северо-западе села Хан-Ордасы. В 1849 году Жангир хан был перезахоронен в изготовленный деревянный мавзолей. В 1933 году этот мавзолей приспособили для нужд сельского хозяйства.
В 1997 году по просьбе местных жителей и при поддержке руководства области архитектором Копболом Демесиновым был сооружен новый мавзолей, с высокими белокаменными куполами. В состав историко-музейного комплекса входит и пантеон памяти из трех мавзолеев Жангир-хана, Даулеткерея (двоюродного брата хана) и Мухамедсалыка Бабаджанова (ученик хана, историк и этнограф, прах которого перезахоронили с территории военного полигона).
Все три мавзолея построены в разных архитектурных стилях. Музейный комплекс с архитектурной доминантой в виде дворца хана входит в список памятников республиканского значения. Жангир-Керей-хан, при жизни по-русски именовался Джангер (1801 - 11 августа 1845) - хан Внутренней (Букеевской) орды (1823 − 1845 г.г.), сын Букей-хана, основателя Букеевской орды.
22 июня 1823 года российский император Александр I Павлович подписал указ о назначении Жангира ханом Букеевской орды. В 1840 году Жангир-Керей-хан получил звание генерал-майора русской армии.
В юности Жангир-хан получил начальное образование у домашнего учителя-муллы, затем по воле своего отца проживал и воспитывался в семье астраханского губернатора С. С. Андреевского. Получил европейское образование, знал русский, персидский, арабский и частично немецкий языки.
Был частым гостем Казанского университета. После одного из посещений ханом университета местные ученые написали книгу «Пребывание в Казани киргизского хана Джеан-Гиря» (1826 г.). Библиотеке университета Жангир-хан подарил 6 ценных древних рукописей на арабском, персидском и тюркском языках.
Жангир-хан имел свой собственный дом в административном центре Букеевской Орды городе Ханская Ставка и в Астрахани, торговый двор в Саратове и стоянку в Оренбурге. Жангир-Керей-хан часто посещал Санкт-Петербург, участвовал в коронации российского императора Николая I Павловича, посещал Казань и Северный Кавказ.
Жангир-Керей-хан был честолюбивым правителем, целенаправленно стремившимся к усилению своей политической власти среди казахов путём расширения ханских полномочий и централизации системы управления в Орде.
Как человек, обладавший достаточно высоким для степного монарха того времени уровнем образованности, он во многом по-иному, чем предшествовавшие ему казахские правители, подходил к проблеме усиления ханской власти в Орде и при этом ориентировался на хорошо известную ему модель российского самодержавного правления.
Жангир-хан начал отдавать общественные земли во владения частным лицам. Вначале он раздавал их местным начальникам в награду за службу, а затем начал распродавать за деньги, выдавая особые акты.
По существу, это сводилось к полному расхищению земель. Такая аграрная политика хана, направленная на феодализацию Орды, резко усугубила и обострила социальные отношения. Треть населения Букеевской Орды оказалась совершенно без земли, многие были вынуждены арендовать её у соседей, в близлежащих русских губерниях.
Широко распространились отработки, земля стала превращаться в объект торговли. Жангир-хан был активным проводником политики царской власти. Одним из основных экономических ограничений для казахов, которым царскими властями было дано позволение кочевать в междуречье нижнего Урала и нижней Волги, был запрет заселения казахами казачьих, русских и татарских земель по берегам рек Волги и Урала, а также побережья Каспийского моря.
Казахи не имели права поить скот и ловить рыбу из этих рек. Такая политика Жангир-хана привела к народному восстанию под руководством Исатая Тайманова и Махамбета Утемисова (1836 – 1837 г.г.).
Основной причиной восстания было обнищание большой массы казахов и других этнических групп (шаруа) в результате отсутствия достаточного количества пастбищ. Жангир-хан подавил  осстание с помощью русских войск.
Как правитель вассальной по отношению к Российской империи Букеевской Орды Жангир-хан не имел права ведения самостоятельной внешней политики. При этом Жангир-хан состоял в дружеских и экономических отношениях с другими частями Российской империи.
Он несколько раз посещал Санкт-Петербург и другие города России. В 1826 году он участвовал в коронационных торжествах в связи с восшествием на престол Николая І. Во время коронации прибывшие иностранные дипломаты побывали на приёме хана.
В 1845 году он посетил Санкт-Петербург, где был принят императором Николаем І. Он был награждён орденом Святой Анны І-й степени. Жангир-хан имел трёх жён: Юзум Ханым, Фатиму Ханым (умер в 1845 году) - дочь известного оренбургского муфтия Мухамеджана Хусаинова (1756 – 1824 г.г.) и Салиху (умер в 1852 году) - дочь есаула Букеевской Орды Караул-ходжи Бабаджанова. От названных жён у него были сыновья: Сеид-Гирей, Сахиб-Гирей, Ибрагим, Зюлкарней, Искандер, Измаил, Ахмед-Гирей, Губайдулла и дочери Зулейха, Тайша и Хадиша. Старшая дочь Зулейха впоследствии была выдана замуж за потомка известного мурзы, полковника Александра Тевкелева, жившего в Оренбурге.
В 1845 году Жангир-Керей-хан скончался. Есть три версии смерти хана: по некоторым источником, Жангир-хан был убит цирюльником, перед встречей с императором Николаем I. Согласно другой версии, он скончался от инсульта. В народе ходили слухи, что он был отравлен.
Согласно завещанию Жангир-хана, его наследником должен был стать его любимый сын Сахиб-Керей, которому в 1845 году исполнилось 16 лет. Он учился в императорском Пажеском корпусе, и мать, Фатима Ханым, вызвала его из Санкт-Петербурга.
В июле 1847 года по пути из Санкт-Петербурга в степи Сахиб-Керей-хан внезапно скончался. Несмотря на то, что у Жангир-Керей-хана было ещё несколько сыновей, ханский титул в Букеевской Орде был упразднён.

Жәңгір хан кесенесі.

Ханның Бөкей ордасына экскурсия.

«Қанағаттану - қозғалыстың мәңгілік жауы.
Жанға биікке ұмтылу.
Қанықтық - қанағат,
Тек ерліктерді қимылмен аяқтау үшін!»

Элла Уилкокс.

Хан Ордасы ауылының мұражайының көрікті жерлері.

Жәңгір хан кесенесі хан ордасы ауылының солтүстік-батысында хан зиратында орналасқан. 1849 жылы Жәңгір хан дайындалған ағаш кесенесінде қайтыс болды. 1933 жылы бұл кесене ауылшаруашылық қажеттіліктеріне бейімделген.
1997 жылы жергілікті тұрғындардың өтініші бойынша және облыс басшылығының қолдауымен сәулетші Көпбол Демесінов биік ақ тасты күмбездермен жаңа кесене тұрғызды. Тарихи-мұражай кешенінде Жәңгір хан, Дәулеткерей (ханның немере ағасы) және кесенесі Мұхамедсалық Бабажановтың (ханның шәкірті, тарихшы және этнограф, әскери жаттығу полигоны аумағынан қайта алынған) үш кесенесінен естеліктер пантеоны да бар. Барлық үш кесене әртүрлі архитектуралық стильде салынған.
Хан сарайы түріндегі архитектуралық үстемдігі бар мұражай кешені республикалық маңызы бар ескерткіштер тізіміне енгізілген. Жәңгір-Керей хан, оның өмірі орыс тілінде Жангер деп аталды (1801 - 11 тамыз 1845) - Ішкі (Букеев) Ордасының ханы (1823 - 1845), Бөкей ордасының негізін қалаушы Бөкей ханның ұлы.
1823 жылы 22 маусымда Ресей императоры Александр I Павлович Букеев Ордасына Жәңгір хан тағайындау туралы жарлыққа қол қойды. 1840 жылы Жәңгір-Керей хан орыс армиясының генерал-майоры атағын алды.
Жас кезінде Жәңгір хан бастапқы білімді үй мұғалімі-молдадан алған, содан кейін әкесінің нұсқауымен Астрахань губернаторы С.С.Андреевскийдің отбасында тұрып, өскен. Еуропалық білім алды, орыс, парсы, араб және жартылай неміс тілдерін білді.
Ол Қазан университетінде жиі қонақта болатын. Университет хандарының бір сапарынан кейін жергілікті ғалымдар «Қырғыз ханы Джеан-Гирдің Қазанда бол» (1826) кітабын жазды. Жәңгір хан университет кітапханасына араб, парсы және түркі тілдеріндегі 6 құнды ежелгі қолжазбаларды сыйға тартты.
Жәңгір ханның Букеев Ордасының әкімшілік орталығында, Хан штаб-пәтерінде және Астраханьда, Саратовтағы сауда алаңында және Орынбордағы автотұрақта өз үйі болды. Жәңгір-Керей хан Санкт-Петербургке жиі барып, Ресей императоры Николай I Павловичтің тәжіне қатысқан, Қазан мен Солтүстік Кавказды аралаған.
Жәңгір-Керей хан өршіл билеуші ​​болды, мақсатты түрде ханның өкілеттіктерін кеңейту және Ордадағы басқару жүйесін орталықтандыру арқылы қазақтар арасындағы саяси күшті нығайтуға тырысты.
Ол сол кездегі дала монархы үшін жеткілікті жоғары білімі бар адам ретінде Ордадағы хандық билікті нығайту мәселесін оған дейінгі қазақ билеушілеріне қарағанда басқаша көзқараспен қарастырды және сонымен бірге ол орыс автократиялық басқару моделін басшылыққа алды.
Жәңгір хан қоғамдық жерлерді жеке адамдарға бере бастады. Алдымен ол оларды жергілікті басшыларға қызметтері үшін сый ретінде бөліп берді, содан кейін оларды арнайы актілер шығарып, ақшаға сата бастады. Бұл жерді толығымен ұрлауға айналды.
Орданы феодализациялауға бағытталған ханның бұл аграрлық саясаты күрт шиеленісіп, әлеуметтік қатынастарды ушықтырды. Букеев ордасы халқының үштен бір бөлігі жерсіз болып шықты, көпшілігі оны көршілерінен, жақын орналасқан Ресей губерниясынан жалға алуға мәжбүр болды.
Тау-кен ісі кеңінен таралды, жер сауда объектісіне айнала бастады. Жәңгір хан империялық билік саясатының белсенді жүргізушісі болды. Патша өкіметінің төменгі Жайық пен төменгі Еділ арасында серуендеуіне рұқсат берген қазақтар үшін басты экономикалық шектеулердің бірі қазақтардың Еділ мен Жайық өзендерінің жағасында, сондай-ақ Каспий теңізінің жағасында казак, орыс және татар жерлерін қоныстануына тыйым салу болды. Қазақтардың бұл өзендерден мал мен балықты суаруға құқығы жоқ еді.
Жәңгір ханның мұндай саясаты Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісов бастаған халық көтерілісіне әкелді (1836 - 1837). Көтерілістің негізгі себебі жайылымдардың жеткілікті мөлшерінің болмауы салдарынан қазақтардың және басқа этникалық топтардың (Шаруа) үлкен тобының азаюы болды. Жәңгір хан көтерілісті орыс әскерлерінің көмегімен тоқтатты.
Букеев Ордасының Ресей империясының билеушісі болғандықтан, Жәңгір ханның тәуелсіз сыртқы саясат жүргізуге құқығы жоқ еді. Сонымен қатар Жәңгір хан кірді Ресей империясының басқа бөліктерімен достық және экономикалық қатынастар.
Ол Санкт-Петербургте және Ресейдің басқа қалаларында бірнеше рет болған. 1826 жылы ол Николай I таққа кіруіне байланысты коронациялық мерекелерге қатысты. Коронация кезінде келген шетелдік дипломаттар ханның қабылдауына қатысты.
1845 жылы ол Санкт-Петербургте болды, онда оны император Николай I қабылдады. І дәрежелі Сент-Анна орденімен марапатталған. Жәңгір ханның үш әйелі болған: Юзум Ханым, Фатима Ханым (1845 ж.т.) - әйгілі Орынбор мүфтиі Мұхамеджан Хусаиновтың қызы (1756 - 1824) және Салих (1852 жылы қайтыс болған) - Есаул Букеевскийдің Ордасының қызы Караул- Қожи Бабажанов. Бұл әйелдерден оның Сейид-Гирей, Сахиб-Гирей, Ибрахим, Зюлкарни, Искандер, Ысмайыл, Ахмед-Гирей, Губайдулла және Зулейханың қызы, Тайиш және Хадиш болды. Зүлейханың үлкен қызы кейіннен Орынборда тұратын атақты Мурза, полковник Александр Тевкелевтің ұрпағына үйленді.
1845 жылы Жәңгір-Керей хан қайтыс болды. Хан өлімінің үш нұсқасы бар: кейбір мәліметтер бойынша, Жәңгір ханды император Николай I-мен кездесуден бұрын шаштараз өлтірген. Басқа нұсқасы бойынша ол инсульттан қайтыс болған. Халық арасында оны уландырды деген қауесет тарады.
Жәңгір ханның еркі бойынша, оның сүйікті ұлы Сахиб-Керей 1845 жылы 16 жасында оның мұрагері болуы керек еді. Ол империялық Page корпусында оқыған, анасы Фатима Ханим оны Санкт-Петербургтен шақырған.
1847 жылдың шілдесінде Санкт-Петербургтен далаға бара жатқан жолда Сахиб-Керей хан кенеттен қайтыс болды. Жәңгір-Керей ханның тағы бірнеше ұлы болғанына қарамастан, Букеев Ордасындағы хан атағы жойылды.

Источник:
«По материалам полевых исследований. Ермаганбетова К. Декабрь 2016 года. «Реестр мемориальных комплексов, построенных в период независимости». «Практики и места памяти в Казахстане». Медеуова К.А., Сандыбаева У.М., Наурзбаева З.Ж., Толгамбаева Д.Т., Ермаганбетова К.С., Мельников Д.Н., Кикимбаев М.Ж., Рамазанова А.Ч., Тлепберген А.Б., Жетибаев Е.Ж., Оразбаева Д.Е., Полтавец К.А. Википедия.