Архитектурные памятники Кызылординской области.

"Как ни украшай осла - не быть ему тулпаром, как ни одевай рабыню - не быть ей ханшей".

Высказывания Коркыт-Ата.

Поездка на архитектурный комплекс Коркыт-Ата.

Мемориальный комплекс Коркыт-ата сооружен в окрестностях железнодорожного разъезда «Коркыт» в 1980 году в 18 километрах  от поселка Жосалы, Кармакшынского района, Кызылординской области.
Мемориал находится за 77 км, перед городом Байконур, в 1500 метрах от берега Сырдарьи, в 168 километрах от Кызылорды. Архитектор: Ибраев Б.А., физик-акустик: Исатаев С.И. Мемориальный комплекс «Қорқыт ата» построен в 1980 году в честь великого мыслителя тюркских народов, знаменитого жырау сказителя, кобызшы.
Начало строительства комплекса относится к позднему советскому периоду. Большая роль в идее и реализации мемориального комплекса принадлежала Елеу Кошербаеву. В строительстве помогали солдаты, которые служили в этом регионе.
В 1997, 2000, 2014 годах проведены реставрационные работы. Дополнительно был создан целый архитектурный ансамбль: стилизованный кобыз был разобран и заново переделан из жженного кирпича.
Он состоит их 4-х стел ориентированных на четыре сторон света и которые напоминают по форме перевернутый  кобыз. Вверху в соединении фигур выполнено отверстие, внутри которого встроено сорок металлических труб разного диаметра и длины.
В нижней части, по центру, находится дерево «Байтерек». Рядом со стеллой стоит хилует(пирамида желаний). У входа в комплекс по центру находится скульптура «Қойтас». В комплексе работает музей. музей и небольшое административное здание.
Пространство, на котором стоит комплекс Коркыт-Ата, оформлены в виде ковра из малта тас. Малта тас – это мелкие камни, использованы 7 цветов малта таса. Комплекс является туристским объектом республиканского значения.
За  комплексом на берегу Сырдарьи находится место реальное захоронения Коркыт-Ата. Қорқыт-Ата известен как историческая личность, оставившая богатое литературно-музыкальное наследие. Он проживал на берегу Сыр-Дарьи.
Родина Коркыта – город Жанкент. Большая роль в идее и реализации мемориального комплекса принадлежала Елеу Кошербаеву. Первая реставрационная работа проведена в 1997 году, архитектурный ансамбль был дополнен амфитеатром, построена гостиница.
В 2000 году к комплексу пристроили музей и административное здание, а в 2014 году провели еще одну реставрационную работу. Сам комплекс как бы «парит» на ковре. Такова архитектурная и дизайнерская идея, когда при помощи мозаики из разноцветных песчаных пород оформлена вся территория.
Эти пески называются «малта тас», здесь представлены семь видов цвета, при помощи которого создаются объемные композиции. Главной частью комплекса является памятник «Поющие трубы», он представляет собой четыре кобыза, которые смотрят в четыре стороны света.
Вверху, в соединении фигур, выполнено отверстие, внутри которого встроено сорок металлических труб разного диаметра и длины, и при постоянном ветре эта конструкция воспроизводит звуки подобно звукам кобыза, все в целом работает на поддержание мистического образа Коркыта.
Внизу, в центре, площади, стоит дерево «Байтерек». Посетители комплекса, повязывают лоскутки и платки на дерево, а на корень Байтерека бросают монеты. Рядом с монументом находится строение – пирамида, ее называют «Пирамида желаний».
По рассказам директора музея, это пирамида имеет философский и мифологический смысл: «пирамида связывает землю с космосом, человек находясь внутри чувствует космическую энергию, так как заходя внутрь человеческие мысли передаются космосу, таким образом исполняются их желания.
Поэтому и назвали «пирамидой желания». Ритуал посещения предписывает: прежде, чем войти в пирамиду, сначала нужно обойти ее три раза, затем разуться и войти внутрь пирамиды и попросить у неба исполнения своих заветных желаний.
В центральной части комплекса расположен амфитеатр. Акустика амфитеатра отличная. Звук звучащий из труб и акустика амфитеатра – заслуга физика и акустика С. Исатаева. По задумке архитектора Бека Ибраева в амфитеатре должны были собираться все, кто почитает Коркыт-Ата и состязаться в горловом пении или играть кюи.
Сейчас здесь проводится Международный фестиваль музыкального искусства тюркских народов. Следующее строение – это памятник «Қойтас». Первый раз он был сделан как классические кулпытасы, но после реконструкции мифологизировали образ койтас.
Сейчас памятник представляет собирательный образ двух существ: птицы гриф и кошкар. Таким образом, по мнению авторов памятника произошло усиление сакральных характеристик объекта. От автомобильной трассы до компекса выложена аллея, посажены цветы и из малта таса сделаны дорожки. Напротив мемориального комплекса находится гостиничный комплекс.
Территория вокруг гостиницы тоже украшена ковром из малта тас и небольшими памятниками героев, сюжетов мифологии. В качестве языка мемориальный комплекс «Коркыт-Ата» для Кызылординской области и для всего Казахстана играет огромную роль в сохранении казахской культуры и традиции, в развитии туризма.
В честь Коркыта там был установлен архитектурный памятник, который имеет вид кобыза большого объема. В верхней части установлены трубы с широким отверстием. Памятник представляет собой четыре вертикальных стелы из железобетона, высотой 8 метров, с раструбами в верхней части. Каждая стела ориентирована по сторонам света.
В этой части, где сходятся раструбы, находится орган из 40 металлических труб. При ветре он издает звуки, напоминающие звучание кобыза. Внутри памятник образует стрельчатый свод, покрывающий центральный символ-ось.
Он украшен орнаментом «туйе табан» («след верблюда»), символизирующим верблюдицу Коркута Желмая, которая обладает волшебной силой. Этот архитектурный комплекс, посвященный мыслителю, философу, сказителю (VII – X в.в.) основоположнику казахской струнно-смычковой музыки Коркыт-Ата.
Первопредком казахов считается Коркут, прилетевший с небес на Землю и положивший на берегу Сыра (р. Сыр-Дарья) свой кобыз, где и было возведено первое жилище. Имя его состоит из двух частей : “кор” и ”кут”.
“Кор” означает  “зло, несчастье”, ”кут” – “добро, счастье”. В имени первопредка казахов воплотилось представление о добре и зле, давшее возможность сформировать свое отношение к окружающему миру, и эмоции, связанные с осознанным существованием на Земле.

Қорқыт ата мемориалдық кешені.

Қорқыт ата мемориалдық кешені 1980 жылы Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Жосалы ауылынан 18 шақырым жерде, Қорқыт теміржол торабына жақын жерде салынды. Мемориал Байқоңыр қаласынан 77 шақырым жерде, Сырдария жағалауынан 1500 метр қашықтықта, Қызылордадан 168 шақырым жерде орналасқан.
Сәулетші: Б. Ибраев, акустикалық физик: С.Исатаев «Қорыт ата» мемориалдық кешені 1980 жылы түркі халықтарының ұлы ойшылы, атақты жыршы, қобызшы құрметіне салынған. Кешен құрылысының басталуы кеңес дәуірінен басталады.
Мемориалдық кешеннің идеясы мен жүзеге асырылуында үлкен рөл Елеу Көшербаевқа тиесілі болды. Құрылысқа аймақта қызмет еткен сарбаздар көмектесті. 1997, 2000, 2014 жылдары қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.
Сонымен қатар, бүкіл архитектуралық ансамбль құрылды: сәнделген қобыз бөлшектеліп, күйдірілген кірпіштен қалпына келтірілді. Ол төрт кардинальды нүктеге бағытталған 4 стеладан тұрады және олар пішінді төңкерілген қобызға ұқсайды.
Фигуралардың қосылуының жоғарғы жағында тесік жасалады, оның ішінде әртүрлі диаметрлер мен ұзындықтағы қырық металл құбырлар салынған. Ортасында төменгі бөлігінде Бәйтерек ағашы жатыр. Стелланың қасында емделеді (тілектер пирамидасы).
Кешеннің кіреберіс орталығында «Қойтас» мүсіні орналасқан. Кешеннің мұражайы бар. мұражай және шағын кеңсе ғимараты. Қорқыт-Ата кешенінің кеңістігі тұтас кілем түрінде безендірілген. Мальта тас - бұл ұсақ тастар, мальта тасының 7 түсі қолданылды Кешен республикалық маңызы бар туристік тартымды орын.
Кешеннің артында Сырдария жағасында Қорқыт-Ата жерленген. Қорыт ата бай әдеби және музыкалық мұра қалдырған тарихи тұлға ретінде танымал. Сырдария жағасында тұрды. Қорқыттың отаны - Жанкент қаласы.
Мемориалдық кешеннің идеясы мен жүзеге асырылуында үлкен рөл Елеу Көшербаевқа тиесілі болды. Алғашқы қалпына келтіру жұмыстары 1997 жылы жүргізілді, сәулет ансамблі амфитеатрмен толықтырылды, қонақ үй салынды.
2000 жылы кешенге мұражай мен әкімшілік ғимарат қосылды, ал 2014 жылы тағы бір қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. Кешеннің өзі кілемде «қозғалатын». Бұл архитектуралық және дизайнерлік идея, түрлі түсті құмды жыныстардың мозаикасы көмегімен бүкіл аумақ қоршалған кезде.
Бұл құмдар «мальта тас» деп аталады, мұнда көлемді композициялар жасалынған түстердің жеті түрі бар. Кешеннің негізгі бөлігі - «Ән салатын кернейлер» монументі, ол төрт қобыздан тұрады, ол төрт бағытта көрінеді.
Жоғарғы жағында, фигураларға байланысты тесік жасалады, оның ішінде әр түрлі диаметрлі және ұзындықтағы қырық металл құбырлар салынған және тұрақты желмен бұл дизайн қобыздың дыбыстарына ұқсас дыбыстарды шығарады, барлығы Қорқыттың мистикалық бейнесін сақтауға көмектеседі.
Төменде, орталықта, алаңда Бәйтерек ағашы бар. Кешенге келушілер, сынғыштар мен шарфтарды ағашқа байлап, Бәйтеректің түбіне тиындар тастайды. Ескерткіштің жанында ғимарат - пирамида орналасқан, оны «Қалаулар пирамидасы» деп атайды.
Мұражай директорының айтуынша, бұл пирамида философиялық және мифологиялық мағынаға ие: «пирамида жерді ғарышпен байланыстырады, ішіндегі адам ғарыштық энергияны сезінеді, өйткені адамның ойлары ғарышқа өтіп, олардың тілектерін орындайды.
Сондықтан олар мұны «тілек пирамидасы» деп атады. Қонаққа баратын салт-жоралар мынаны айтады: пирамидаға кірмес бұрын алдымен оны үш рет айналып, аяқ киімді шешіп, пирамидаға кіріп, аспаннан өзіңіздің жақсы тілектеріңізді орындауыңызды сұраңыз.
Кешеннің орталық бөлігінде амфитеатр орналасқан. Амфитеатрдың акустикасы өте жақсы. Құбырлардан естілетін дыбыс пен амфитеатрдың акустикасы - физик және акустика С.Исатаевтың еңбегі. Сәулетші Бек Ибраевтың идеясы бойынша, Қорқыт-Атаға сиынып, ән айтуға немесе кю ойнауға жиналғандардың бәрі амфитеатрға жиналуы керек еді.
Қазір онда Түркі халықтарының музыкалық өнерінің халықаралық фестивалі өтуде. Келесі ғимарат - «Қойтас» монументі. Алғаш рет ол классикалық құлпытас түрінде жасалды, бірақ қайта құрудан кейін олар қойтас бейнесін мифологизациялады.
Енді ескерткіш екі тіршілік иесінің ұжымдық бейнесін ұсынады: құс пен мысық. Осылайша, ескерткіш авторларының пікірінше, нысанның қасиетті сипаттамалары күшейе түсті. Автомагистральдан бастап кешенге аллея төселіп, гүлдер отырғызылып, жолдар уылдырық тасынан жасалынған.
Мемориалдық кешенге қарама-қарсы қонақ үй кешені орналасқан. Сондай-ақ, қонақ үйдің айналасы мылжың кілемімен және батырлардың шағын ескерткіштерімен, мифологияның сюжеттерімен безендірілген.
Тіл ретінде Қорқыт-Ата мемориалдық кешені Қызылорда облысы мен бүкіл Қазақстан үшін қазақ мәдениеті мен мәдениетін сақтауда үлкен рөл атқарады. Ол жерде Қорқыттың құрметіне үлкен қобызға ұқсайтын сәулеттік ескерткіш тұрғызылды.
оғарғы бөлігінде кең тесік бар құбырлар бар. Ескерткіш биіктігі 8 метр төрт темір бетонды стеладан тұрады, жоғарғы бөлігінде қоңырау бар. Әр стела негізгі нүктелерге бағытталған. Қоңыраулар кездесетін бұл жерде 40 металл құбырдан тұратын орган бар.
Желде ол қобыздың дыбысына ұқсас дыбыстар шығарады. Ішінде ескерткіш орталық осьтің символын қамтитын ланцет қоймасын құрайды. Ол сиқырлы күшке ие Қорқыт Желмай түйесін бейнелейтін «түйе ізі» оюымен безендірілген.
Бұл сәулет кешені ойшыл, философ, әңгімеші (VII - X ғғ.), Қазақтың ішекті музыкасының негізін қалаушы Қорқыт атаға арналған. Қазақтардың алғашқы ата-бабасы - көктен Жерге ұшып, алғашқы қоныстанған Сырдың (Сырдария) жағасында қобызын салған Қорқыт.
Оның есімі екі бөліктен тұрады: «негізгі» және «кут». «Кор» - «зұлымдық, бақытсыздық», «kut» - «жақсы, бақыт» дегенді білдіреді. Қазақтардың алғашқы ата-бабаларының есімі жақсылық пен жамандық идеясын енгізді, бұл олардың қоршаған әлемге және жер бетінде саналы тіршілікке байланысты сезімдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді.

Источник:
«По материалам полевых исследований. Ермаганбетова К. Декабрь 2016 года. «Реестр мемориальных комплексов, построенных в период независимости». «Практики и места памяти в Казахстане». Медеуова К.А., Сандыбаева У.М., Наурзбаева З.Ж., Толгамбаева Д.Т., Ермаганбетова К.С., Мельников Д.Н., Кикимбаев М.Ж., Рамазанова А.Ч., Тлепберген А.Б., Жетибаев Е.Ж., Оразбаева Д.Е., Полтавец К.А.

Фотографии
Александра Петрова.